Talihsiz Dostluk – Jose Marti

İlk defa Kitap Eleştirmenliği yapmaya çalıştım.

soL gazetesinin kitap ekinde, Küba'nın ulusal lideri, Jose Marti'nin ilk romanı olan "Talihsiz Dostluk" hakkında bir değerlendirme yazısı hazırladım. Editör arkadaşlarım bu teklifle geldiklerinde oldukça heyecanlanmıştım. Kitap eleştirmenliği konusunun ilk olması ve Küba'nın ulusal liderinin edebiyat alanında ki ilk ve tek romanını değerlendirmek bir arada gerçekleşti.

---
 

“Talihsiz Dostluk” adlı eser, orjinal ismiyle “Amistad Funesta”, Küba bağımsızlık mücadelesinin ulusal kahramanı ve Latin Amerika edebiyatının önemli figürlerinden Jose Marti’nin ilk romanıdır. Siyasi yaşamının yanında, şair kişiliğini bildiğimiz Marti, Küba ulusal bağımsızlık savaşı sırasında çıkardığı, Patria (Vatan) gazetesi ile kitlelere ulaşmıştır. Tüm yapıtlarındaki  özgürlük, bağımsızlık ve demokrasi düşüncesi, bu eserlerin yapı taşı olmuştır.

19.yy ortalarında, 1853’de, Havana’da doğan Marti, daha 17 yaşında muhalif kişiliğinden dolayı İspanya’ya sürgün edildi. 1878’de Küba’ya dönene kadar, Meksika ve Guetemela’da yaşamak zorunda kalan Marti, döner dönmez yeniden sürgün olarak önce İspanya’ya oradan ABD’ye gitmiştir. 1895 yılında Küba bağımsızlık savaşı başladığında, aralarında Maximo Gomez’in de bulunduğu sürgündeki muhaliflerden oluşan bir güçle Küba’ya ulaşmış ve yaklaşık bir ay sonra savaş meydanında can vermiştir. Mezarı Santiago de Cuba şehrinde bulunmaktadır.

Talihsiz Dostluk’u İspanyolca aslından, Ceren Hasançebi çevirerek bizlerle buluşturmuş.

Kitap ilk defa New Yok Magazine’de tefrika olarak yayınlanmış ve o zamanlarda ki editörler kitabın adını Lucia Jerez olarak değiştirmişler. Talihsiz Dostluk, yazarın Latin Amerika modern edebiyatına kazandırdığı bu ilk ve tek romanı, uzun yıllar boyunca eleştirmenler tarafından göz ardı edildi. Romanda günlük yaşamanın kırılgan ve değişken deneyimleri zaman zaman çok abartılı betimlemelerle okuyucuya sunulmaktadır. Dünyanın bugünü ve geleceğine dair tasvirler, oldukça fazla sayıda vizyoner kelimelerle süslenerek teşhir edilmektedir. O günün Hispanik koşullarına uygun olarak romanda, hiç kimsenin red edemeyeceği sayıda aşk, ölüm, bir çok genç kadın ve günahkar olmayan tutkular bulunmakta. Bütün bunlar hispanik kökenli bir Amerikalının çevresinde dönüyor. Marti, kitabın ilk yazımındaki anlatım biçimini sevmediğini itiraf etmişti. Roman yazmanın güçlü bir sosyal ve politik araç olabileceği fikrine kapıldıktan sonra, eserin yeniden düzeltilmiş bir halini daha hazırladı.

Talihsiz Dostluk’ta insan ruhuna dair çok fazla tasvir bulunmakta. Roman, bir arada vakit geçiren, geniş, alımlı, ağır mobilyalarla süslenmiş evlerde yaşayan kişiliklerin henüz oturmadığı saf, genç kadınların bir birlerini tanımladığı, anlamaya çalıştığı, aşklarını anlamlandırmaya çalıştığı uzun tariflerle başlamaktadır. Satır aralarında 19.yy Küba’sındaki zengin ve aristokrat sınıf ile fakir yerli halkın ilişkileri, tezatlıkları üzerine uzun cümleler yer alır.

“... Lucia Jerez’in evinde manolya ağacında mı, yoksa ruhlarda mı daha çok çiçek olduğu bilinmezdi”

Juan, babadan zengin, asil, genç bir insani çekici olmaktan çıkaran bencil bir utangaçlık olmadan yaşayan, Lucia’nın sevdiği avukat genç. Kancaların bir balığa saplanması gibi Lucia’da Juan’a tutkuyla saplanmıştı. Zengin atalarının servetlerini çarçur ettikleri o bolluk içindeki yaşamın tam tersi bir yaşamı srtlamıştı Juan. Başarı için değil de, başarıya karşı çalışanların seçkin ırkındandı. Kar ve kibir için kutsallarından hiç ödün vermeyen birisiydi.

“İyilik gücün çiçeğidir…”

Bu kısacık cümlecik, Juan’ı mitolojik, güçlü, kudretli, muktedir bir kahramanla, merhametli, sevecen, çapkın bir avukat arasında bir yere koyan uçsuz bucaksız tariflerden en kısa olanı.

Kitabın bütününde yine 19yy Havana’sında ki yaşam içinde operayı, tenoru, kiliseyi, pazar ayinlerini görüyoruz. İçilen sıcak çikolatadan, evlerdeki bronz güllerin detaylarına varıncaya kadar bütün anlatımlar son derece abartılı detaylı, uzun tasvirleniyor. Uzak ülkelerden gelen nesnelere bakarak, sömürge dönemlerinden İngiltere’nin, Fransa’nın hayallerini kuran genç kadınların, özel hayatlarının içine girip o günlerin Küba’sına ait güncel yaşamın, ikili ilişkilerin ipuçlarını alıyoruz.

Roman hızlı okunabilen, detaylı ve uzun anlatım cümlelerinin olduğu romantik bir eser.