Latin Amerika'da birlik

Son yıllarda Latin Amerika'da birlik arayışları dikkat çekiyor. Son olarak Güney Amerika Uluslar Topluluğu (UNASUR) ile AB benzeri bir yapılanmaya gidilmesi kararlaştırıldı. Tek para birimi, tek merkez bankası, enerji ve ulaşım hatlarının birleştirilmesi, ortak parlamento gibi konularda uzlaşma sağlandı. Bolivya ve Venezuela gibi ülkelerin birlikteliği askeri pakta dönüştürme girişimleri de sürüyor.

Güney Amerika Uluslar Topluluğu ya da kısa adıyla UNASUR Arjantin, Brezilya, Kolombiya, Guyana, Paraguay, Uruguay, Bolivya, Şili, Ekvator, Peru, Surinam ve Venezuela'nın bir araya gelerek oluşturduğu uluslarası yeni bir blok. Bazı kimseler, 8 Aralık 2004'de Cusco, Peru'da kurulan bu bloğun Avrupa Birliği'nin bölgesel yapılanmasını örnek aldığını öne sürüyor.
UNASUR toplantısının aslında Kolombiya-Cartagena'da yapılması planlanmıştı; ama, Venezuela, Ekvator ve Kolombiya arasındaki bazı sorunlara dayanan bir diplomatik kriz yüzünden, blok 23 Mayıs'ta, Brezilya'da toplandı.
FARKLI YAKLAŞIMLAR
İlk bakışta, AB benzeri bir yapılanma özelliği taşıdığı düşünülse de, dikkatle izlendiğinde, oluşumun içinde yer alan bazı ülkelerin, UNASUR'a farklı roller biçtiği kolayca anlaşılabilir. Örneğin, toplantıya ev sahipliği yapan Brezilya'nın ve Venezuela'nın UNASUR'dan farklı beklentileri var: Brezilya Devlet Başkanı Lula, Güney Amerika'da oluşturulacak böylesi bir savunma paktının, ülkeler arasındaki dayanışmayı artıracak bir biçimde tanımlarken, Chavez, paktı, ABD'ye karşı bir denge ve savunma unsuru olarak görmek ve geliştirmek istiyor. Chavez'e göre, bölgedeki tek düşman güç olan ABD İmparatorluğu, Balkanlarda uygulanan "böl ve yönet" politikasıyla Güney Amerika'da da savaş üretmeye çalışıyor.
Lula, bütün Latin Amerika ve Karayip ülkelerine, UNASUR'a katılmak ya da desteklemek üzere çağrıda bulundu. Ancak, ülke liderlerinin bu bloğa katılmak ya da katılmamakla ilgili çeşitli nedenleri var. Üstelik, Blok'un birinci sekreteri, Ekvator eski devlet başkanı Rodrigo Borja da, toplantıdan birgün önce istifa ettiğini açıkladı. Borja'nın istifa gerekçesi hayli ilginç: Borja'ya göre, bazı liderler bölgedeki Mercosur gibi bütün öteki ticari blokların UNASUR'un altında toplanması misyonunu desteklemiyorlardı. Bölge ülkelerinin başka konularda da fikir ayrılıkları var: Ülke liderleri, NATO benzeri bir Güney Amerika Savunma Paktı oluşturulması konusunda henüz uzlaşamadılar. Söz konusu paktın getireceği yeni zorunlulukların, aralarında sorunlar bulunan Venezuela ve Kolombiya gibi ülkeleri yakınlaştıracağı düşünülebilir, tıpkı NATO üyesi Türkiye ve Yunanistan gibi. Pakt, tıpkı NATO gibi, ortak askeri tatbikatlar ve ortak silah üretimi üzerine projeler üretecek. Venezuela'yla olan sorunların yanı sıra sınırları içindeki "terörist faaliyetleri" neden göstererek, şimdilik, Pakt'a sıcak bakmayan tek ülke olmasına karşın Kolombiya bile, Pakt'ın oluşturulması konusundaki çalışmaları başlatacak çalışma gurubunun oluşturulmasına itiraz etmeyeceğini de açıkladı.
CHAVEZ VE MORALES
UNASUR toplantısından önce, Venezuela'nın başkenti Caracas'ta bir araya gelen Bolivya Devlet Başkanı Evo Morales ve Venezuela Devlet Başkanı Hugo Chavez, Kolombiya ve ABD'nin ülkelerine yapmayı sürdürdüğü saldırganlığa karşı güçbirliği yapmayı amaçlayan bir askeri anlaşma imzaladılar. "Güvenlik ve Savunma Alanı Düzenleme Memorandumu" adı verilen anlaşma iki ülkenin ortak askeri tatbikatlar ve lojistik çalışmalar yapması, ortak silah geliştirilmesi gibi başlıkları içeriyor. İmza töreninin ardından konuşan Chavez, antlaşmanın "olası bir saldırganlığa karşı demokratik rejimi savunabilmek amacıyla bölge halklarının çıkarını gözeten ileri bir adım" olduğunu söyleyerek, bu kapsamda, Venezuela hükümeti yardımcılığında, Bolivya'da ortak bir askeri üssün hayata geçirileceğini açıkladı. Morales de, anlaşmanın bölgede barışı garanti altına alabilmek amacıyla atılan zorunlu bir adım olduğunu dile getirdi. İki ülke arasında yapılan bu anlaşmanın, UNASUR toplantısında gündeme gelen Güney Amerika Savunma Paktı için bir altyapı işlevi göreceği de tahmin ediliyor. Özelikle geçtiğimiz hafta, Kolombiya ve ABD'nin Venezuela sınırını hem havadan hem de karardan ihlâl etmesi, bölge ülkelerinin ortak bir askeri pakta daha sıcak bakmalarını sağladı. Chavez'e göre Kolombiya, ABD'nin bölge üzerindeki istikrarsızlaştırma politikalarının bir uygulayıcısı olarak görev yapıyor.
23 Mayıs'ta imzalanan kapanış bildirgesi ve anlaşmaya göre, UNASUR'un AB benzeri bir yapılanma modelini örnek aldığı söylenebilir: Bölgesel tek bir para birimi, tek merkez bankası, enerji ve ulaşım ağlarının ortak kullanımı, göçmen hakları, ortak yasalar bu benzerliğin göstergelerinden yalnızca bazıları. Bu benzerliği destekleyen çok önemli bir gelişme daha oldu: Merkezi Bolivya'nın Cochabamba kentinde olmak üzere, Avrupa Parlamentosu benzeri bir Güney Amerika Parlamentosu'nun oluşturulması kararlaştırıldı.
Lula, alınan tüm bu kararların gerçekleşmekte olan bir hayalin göstergesi olduğunu söyledi. Bu hayale bir an önce ulaşmak için, Brezilya ve öteki zengin ülkelerin Paraguay, Uruguay ve Bolivya gibi yoksul ülkeleri güçlendirmek üzere desteklenmesi gerektiğini söyleyen bir çağrı yaptı. Bölgenin sahip olduğu enerji, gıda ve sanayi üstünlüklerinin doğru kullanılması; bu üstünlüklerden rahatsız olan dış güçlerin kışkırtmalarına kulak asılmaması, tersine dikkatli olunması gerektiğini vurguladı. Lula'nın kapanışta yaptığı bu çağrı, bölgenin yakın gelecekte çok önemli gelişmelere açık olduğunu gösteriyor. UNASUR, 2006'daki 72 Milyar USD'lik ticaret hacmiyle, yıllık yüzde 4.7'lik büyümesiyle bölgenin gelecekteki olası politik gerginliklerinin giderilmesine ve kıtanın dengeli olarak gelişmesine çok katkı yapabilir.